Phụ nữ, sức mạnh của chuyển động và thay đổi trong Giáo hội

Theo sử gia Lucetta Scaraffia, từ thời kỳ đầu của đời sống tu viện, các nữ tu đã cổ động cho các cải cách trong xã hội.

Từ các thế kỷ đầu tiên của kitô giáo, các nữ tu được xem như đàn ông, hoặc họ tìm cách để làm như đàn ông, đến mức họ thường được giới thiệu trong y phục đàn ông. Nhưng không vì thế mà các nữ tu không làm cho phụ nữ không có một sự nghiệp mới, một uy tín tương đương với uy tín của đàn ông: đó là thánh thiện. Các nữ tu đưa phụ nữ ra khỏi tình trạng ẩn mình và thu hẹp vào vai trò làm mẹ. Đôi khi họ còn dám thách thức tư tưởng nam giới, thách thức tầm nhìn có phần cứng nhắc của những người viết ra các quy tắc cho tu viện. Khi Thánh Benoit de Nursie đi thăm tu viện của nữ tu Scholastique, em của cha, cha từ chối không ở lại qua đêm dù ngài biết em mình sắp chết. Theo luật thì ngài phải về tu viện buổi tối. Khi đó nữ tu Scholastique hết lòng cầu nguyện và một cơn bão buộc Thánh Benoit phải ở lại. Như thế, nữ tu dạy cho anh mình, trước mặt Chúa, tình yêu lớn hơn là lề luật.

Một tầm nhìn phê phán

Tính nỗi trội của nam giới được duy trì nhờ một mưu mẹo: đó không phải là tiếng nói của người phụ nữ, nhưng là tiếng nói của chính Chúa, người đã sử dụng qua trung gian khá khiêm tốn để truyền một câu trả lời vô hại của bất cứ một cân nhắc nào cá nhân. Người ta khó hình dung bà Hildegarde de Bingen, nhà trí thức, sáng lập các tu viện, một nhạc sĩ cấp cao lại là một phát ngôn viên của Chúa. Chính kinh nghiệm cá nhân và quá trình nghiên cứu lâu năm của bà đã làm cho bà có một cái nhìn phê phán, đến mức trong thời gian có cuộc khủng hoảng Cathar, cấp cao trong Giáo hội buộc phải dựa trên bà để giải quyết vấn đề. Để đưa các con chiên bị lạc trở về, chính tiếng nói của bà Hildegarde là tiếng nói mạnh nhất trong các nhà thờ chính tòa miền nam nước Đức khi họ bị chấn động bởi cuộc nổi dậy. Chúng ta hãy nhấn mạnh tiền lệ cách mạng này: một phụ nữ giảng lễ… Cũng vậy với trường hợp của nhà thần nghiệm Catarina Siêna, nữ thánh đã dẫn dắt cuộc chiến bằng miệng và bằng thư từ để đưa Giáo hội bị chia rẽ, mất định hướng và tham nhũng trở về đường ngay nẻo chính. Người phụ nữ đầu tiên lên tiếng trong một thượng hội đồng không biết viết và bà đọc các thư của mình. Một nhân cách như vậy là một tấm gương, dù các giáo sĩ khó khăn chấp nhận. Nhưng nếu chúng ta đọc lại các lá thư của bà, chúng ta thấy bà có một trí thông minh có khả năng nắm bắt các hệ quả thiêng liêng và chính trị mà các lựa chọn không đúng của các giáo hoàng và các hồng y đã làm. Cũng vậy với Thánh Têrêxa Avila, người hoạt động không ngừng để cải cách và là nhà văn, nữ thánh đã trở thành một nhân vật quan trọng trong sự thay đổi mà vụ nổi dậy luther đã áp đặt lên Giáo hội. Trong một thể chế tham nhũng và thiu thiu ngủ, Thánh Têrêxa đưa vào kinh nghiệm thiêng liêng xác thực của mình. Nữ thánh nhắc nhở, trọng tâm kitô giáo là khả năng của một hành trình thiêng liêng cá nhân, đặt Chúa Giêsu vào trọng tâm đức tin: vai trò của Giáo hội là gìn giữ khó báu này.

Giải phóng phụ nữ

Một xung năng mới được các nữ tu sáng lập các nhà dòng đưa ra vào thế kỷ 19, trong đó vai trò quyết định là giải phóng phụ nữ. Cuộc Cách mạng Pháp khi buộc đóng cửa tu viện đã vô tình mở một con đường tông đồ hướng về việc dấn thân xã hội. Các nữ sáng lập gia các trường học, các viện mồ côi, các bệnh viện, các sứ mạng đã thay đổi đời sống tu trì. Họ không cần bất cứ một tuyên bố chính thức hay cho phép nào. Họ đơn giản có được tự lập kinh tế. Vì chỉ cần có bằng là được day học hay săn sóc, các nữ tu đơn sơ bắt đầu học và đi đây đi đó như các phụ nữ Comboni đi lạc đà băng qua sa mạc Sahara. Họ không yêu cầu bất cứ điều gì, họ nhận trách nhiệm của mình, vượt xa những gì mà những người bênh vực cho nữ quyền thời đó mong muốn. Chính mối liên kết cơ bản này giữa phụ nữ và cải cách Giáo hội được làm sáng tỏ ngày nay. Trong khi cuộc khủng hoảng sâu đậm và nhiều vụ tai tiếng làm hư hại hình ảnh của linh mục, thì các nữ tu là những người được đặt đúng chỗ nhất để chống lại nạn giáo quyền.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch